آخرین داده‌های بانک مرکزی نشان می‌دهد که حجم نقدینگی کشور از مرز ۹۶۰۳ همت عبور کرده است، اما در کنار این رشد، یک شاخص دیگر نیز نگرانی‌هایی را به همراه دارد: سهم شبه پول از نقدینگی همچنان در حال کاهش است. این روند، پیامدهای اقتصادی گسترده‌ای دارد که در ماه‌های آینده می‌تواند تأثیرات محسوسی بر تورم و بازارهای مالی برجای بگذارد.

نقدینگی و نقش آن در تورم و نوسانات اقتصادی

به گزارش رویداد 360 به نقل از ایرنا، نقدینگی سال‌هاست که یکی از عوامل اصلی نوسانات اقتصادی کشور محسوب می‌شود و به‌ویژه در بروز تورم و نوسانات ارزی نقش مهمی دارد. بر اساس تعاریف اقتصادی، نقدینگی شامل دو بخش پول و شبه پول است؛ پول شامل اسکناس و مسکوکات در گردش و سپرده‌های دیداری بانک‌ها می‌شود، درحالی‌که شبه پول عمدتاً سپرده‌های مدت‌دار بانکی را در برمی‌گیرد.

هرچه رشد نقدینگی بیشتر شود، تقاضا برای کالا و خدمات افزایش پیدا می‌کند، اما ازآنجاکه در کوتاه‌مدت عرضه کالا و خدمات محدود است، این وضعیت منجر به افزایش تورم خواهد شد. به همین دلیل، کنترل رشد نقدینگی یکی از ابزارهای کلیدی سیاست‌گذاران برای مهار تورم محسوب می‌شود.

علاوه بر این، سیالیت نقدینگی چالش دیگری است که می‌تواند بازارهای مالی را متلاطم کند. ورود حجم زیادی از نقدینگی به یک بازار، ابتدا موجب افزایش قیمت در آن بازار شده و سپس در صورت خروج ناگهانی، زمینه‌ساز رکود خواهد شد.

کاهش سهم شبه پول از نقدینگی و پیامدهای آن

در دهه گذشته، سیاست‌گذاران تلاش کردند تا با حبس نقدینگی در شبکه بانکی و افزایش سهم شبه پول، آثار منفی آن بر تورم و بازارهای مالی را کاهش دهند. این اقدام تا حدی توانست از ورود ناگهانی نقدینگی به بازارهایی مانند ارز، طلا و سرمایه جلوگیری کند. اما گزارش جدید بانک مرکزی نشان می‌دهد که جذابیت سرمایه‌گذاری خارج از بانک‌ها، از جمله در ارز، طلا و حتی رمزارزها، باعث کاهش سهم شبه پول و افزایش سهم پول در نقدینگی شده است.

بررسی جزئیات نقدینگی در پایان آذر ۱۴۰۳ نشان می‌دهد:

• حجم کل نقدینگی به ۹۶۰۳۶.۱ هزار میلیارد ریال رسیده است.

• سهم پول ۲۳۴۴۳.۴ هزار میلیارد ریال و سهم شبه پول ۷۲۵۹۲.۷ هزار میلیارد ریال بوده است.

• سهم پول از نقدینگی ۲۴.۴۱ درصد و سهم شبه پول ۷۵.۵۹ درصد ثبت شده است.

مقایسه این آمار با سال‌های گذشته نشان می‌دهد که سهم سپرده‌های بانکی از نقدینگی در حال کاهش است. به‌عنوان مثال، در سال ۱۳۹۵، سهم شبه پول از نقدینگی ۸۶.۹۹ درصد بود، اما این رقم در پایان پاییز ۱۴۰۳ به ۷۵.۵۹ درصد کاهش یافته است. این روند نشان می‌دهد که سرمایه‌ها در حال خروج از سیستم بانکی و ورود به بازارهای دیگر هستند، اتفاقی که می‌تواند موج جدیدی از تورم را در ماه‌های آینده رقم بزند.

افزایش سیالیت نقدینگی؛ خطری برای بازارهای مالی

سیال شدن نقدینگی زنگ خطری جدی برای بازارهای مالی و شاخص‌های کلان اقتصادی است. هرچه میزان پول در مقایسه با شبه پول افزایش یابد، ورود آن به بازارهای مختلف راحت‌تر و سریع‌تر خواهد شد. این مسئله باعث می‌شود که بازارهای ارز، طلا و سرمایه با ورود ناگهانی نقدینگی دچار نوسانات شدید شوند. رشد قیمت ارز و طلا در ماه‌های اخیر، یکی از نشانه‌های این تغییرات در ترکیب نقدینگی است.

رشد پایه پولی و تغییرات آماری بانک مرکزی

یکی دیگر از شاخص‌های مهم، رشد پایه پولی است که در پایان آذرماه به ۱۲۱۶۴.۷ هزار میلیارد ریال رسیده است. ضریب فزاینده نقدینگی نیز رقم ۷.۸۹۵ درصد را ثبت کرده است.

بانک مرکزی در راستای اصلاح طبقه‌بندی اجزای پایه پولی و انطباق با استانداردهای بین‌المللی، از سال ۱۳۹۹ تغییراتی را در نحوه محاسبه این شاخص‌ها اعمال کرده است. بر اساس دستورالعمل صندوق بین‌المللی پول، اجزای پایه پولی با دقت بیشتری طبقه‌بندی شده‌اند. همچنین، تغییر در دارایی‌های ارزی و بدهی‌های بانک مرکزی بر اساس مصوبات سال ۱۴۰۱ نیز یکی از عوامل مهم در تعدیل صورت‌های مالی بانک مرکزی در سال ۱۴۰۲ بوده است.

افزایش حجم نقدینگی به ۹۶۰۳ همت در کنار کاهش سهم شبه پول از نقدینگی، هشداری جدی برای اقتصاد کشور محسوب می‌شود. این تغییر نشان‌دهنده افزایش سیالیت نقدینگی و احتمال ورود بیشتر آن به بازارهای مالی است که می‌تواند نوسانات شدیدی در قیمت ارز، طلا و سایر دارایی‌ها ایجاد کند. در چنین شرایطی، سیاست‌گذاران پولی باید برنامه‌ریزی دقیقی برای مهار رشد نقدینگی و کاهش آثار تورمی آن داشته باشند تا از ایجاد شوک‌های جدید اقتصادی جلوگیری شود.

شبه پول چیست؟

شبه پول به سپرده‌های غیردیداری در شبکه بانکی گفته می‌شود که نقدشوندگی کمتری نسبت به پول دارد و معمولاً شامل سپرده‌های مدت‌دار، سپرده‌های سرمایه‌گذاری و حساب‌های پس‌انداز می‌شود.

برخلاف پول که سریعاً در مبادلات اقتصادی مورد استفاده قرار می‌گیرد، شبه پول در کوتاه‌مدت کمتر وارد چرخه مصرف و خرید می‌شود. به همین دلیل، افزایش سهم شبه پول از نقدینگی، معمولاً به کاهش سرعت گردش پول و کنترل تورم کمک می‌کند، درحالی‌که کاهش سهم آن می‌تواند موجب افزایش نوسانات بازارهای مالی و تورم شود.

سهم شبه پول از نقدینگی چیست؟

سهم شبه پول از نقدینگی به درصدی از کل نقدینگی گفته می‌شود که به سپرده‌های مدت‌دار و غیردیداریدر بانک‌ها اختصاص دارد. نقدینگی از دو بخش پول و شبه پول تشکیل شده است:

• پول: شامل اسکناس، مسکوکات و سپرده‌های جاری که سریعاً در مبادلات اقتصادی استفاده می‌شود.

• شبه پول: شامل سپرده‌های مدت‌دار، حساب‌های پس‌انداز و سپرده‌های سرمایه‌گذاری که نقدشوندگی کمتری دارند.

کاهش سهم شبه پول به این معناست که مردم تمایل کمتری به نگهداری پول در بانک‌ها دارند و به جای آن، سرمایه‌های خود را به بازارهای دیگر مانند ارز، طلا، مسکن و رمزارزها منتقل می‌کنند. این موضوع می‌تواند باعث افزایش سرعت گردش پول و در نتیجه رشد تورم شود. در مقابل، افزایش سهم شبه پول نشان‌دهنده ثبات بیشتر در سیستم بانکی و کاهش فشار تورمی است.