اقتصاد چسبناک؛ بازاری که فقط گران می‌شود!

در بازار ایران، یک پدیده عجیب اما همیشگی وجود دارد: افزایش قیمت‌ها سریع اتفاق می‌افتد، اما کاهش آن‌ها به کندی و با مقاومت همراه است. این رفتار اقتصادی، که به «چسبندگی قیمت» (Price Stickiness) معروف است، باعث شده حتی در شرایط رکود یا کاهش تقاضا، قیمت‌ها همچنان بالا باقی بمانند.

اما چرا قیمت‌ها در ایران چسبنده هستند؟ چه عواملی باعث می‌شود فروشندگان و تولیدکنندگان از کاهش قیمت خودداری کنند؟ در این گزارش، به ریشه‌های این پدیده و تأثیر آن بر اقتصاد ایران می‌پردازیم.

چسبندگی قیمت چیست؟

چسبندگی قیمت به مقاومت قیمت‌ها در برابر تغییر، علی‌رغم تغییرات در عرضه و تقاضا اشاره دارد. در یک بازار سالم، قیمت‌ها با کاهش تقاضا یا افزایش عرضه باید کاهش یابند، اما در ایران، این اتفاق به ندرت رخ می‌دهد.

نمونه‌های بارز چسبندگی قیمت در ایران:

• بازار مسکن: با وجود رکود شدید، قیمت‌ها کاهش محسوسی نداشته‌اند.

• بازار خودرو: علی‌رغم کاهش قدرت خرید، قیمت خودروها همچنان بالا مانده است.

• کالاهای اساسی: حتی با کاهش نرخ ارز، قیمت بسیاری از کالاها ثابت یا صعودی باقی می‌ماند.

۴ دلیل اصلی چسبندگی قیمت در ایران

۱. ذهنیت تورمی و انتظارات افزایش قیمت

اقتصاد ایران سال‌هاست با تورم بالا دست و پنجه نرم می‌کند. این موضوع باعث شده فعالان اقتصادی همیشه انتظار افزایش قیمت داشته باشند. حتی وقتی عوامل تورم‌زا (مانند نرخ ارز) کاهش می‌یابند، فروشندگان از کاهش قیمت خودداری می‌کنند، چون می‌ترسند در آینده با افزایش هزینه‌ها مواجه شوند.

📌 مثال: کاهش موقت نرخ دلار در سال ۱۴۰۲ منجر به کاهش قیمت کالاهای وارداتی نشد، چون فروشندگان مطمئن نبودند این کاهش پایدار است.

• تداوم سقوط قیمت دلار / تعرفه‌ها، تورم را بالا برده‌اند
• جدایی دلار و مسکن؛ افزایش نرخ تورم مسکن تایید شد
• لیست خانوارهای حذف‌شده از یارانه نقدی منتشر شد

۲. ضعف رقابت و انحصار در بازار

در بسیاری از صنایع ایران، تعداد محدودی عرضه‌کننده وجود دارد که کنترل قیمت‌ها را در دست می‌گیرند. وقتی رقابت کم باشد، انگیزه‌ای برای کاهش قیمت وجود ندارد.

📌 مثال: در بازار خودرو، انحصار چند تولیدکننده خاص باعث شده قیمت‌ها بدون توجه به تقاضا، بالا باقی بماند.

۳. سیاست‌گذاری‌های ناپایدار و قیمت‌گذاری دستوری

تغییرات مکرر در سیاست‌های ارزی، یارانه‌ای و قیمت‌گذاری دولتی، اعتماد فعالان اقتصادی را از بین برده است. بسیاری از فروشندگان ترجیح می‌دهند قیمت‌ها را بالا نگه دارند، چون نمی‌دانند فردا چه تصمیمی گرفته می‌شود.

📌 مثال: قیمت‌گذاری دستوری روی برخی کالاها (مانند دارو یا مواد غذایی) باعث شده عرضه‌کنندگان ترجیح دهند کالا را در بازار آزاد با قیمت بالاتر بفروشند.

۴. هزینه‌های بالای تولید و نوسانات نرخ ارز

تولیدکنندگان ایرانی با هزینه‌های متغیر (مانند قیمت مواد اولیه، دستمزد، حمل و نقل) روبرو هستند. وقتی نرخ ارز نوسان دارد، آن‌ها ترجیح می‌دهند قیمت‌ها را بالا نگه دارند تا از ضررهای آینده جلوگیری کنند.

📌 مثال: افزایش نرخ دلار در سال‌های اخیر باعث شد قیمت بسیاری از کالاها یک‌باره افزایش یابد، اما با کاهش دلار، قیمت‌ها پایین نیامد.

تأثیر چسبندگی قیمت بر اقتصاد ایران

• کاهش قدرت خرید مردم (حتی در دوران رکود)

• طولانی‌تر شدن رکود اقتصادی (چون تقاضا بازنمی‌گردد)

• بی‌اثر شدن سیاست‌های پولی و مالی دولت

• رشد بازارهای غیرمولد (مانند سکه و دلار)

راه‌حل‌های ممکن برای کاهش چسبندگی قیمت

۱. ثبات در سیاست‌گذاری اقتصادی (کاهش نوسانات ارزی و قیمت‌گذاری‌های دستوری)
۲. تقویت رقابت در بازار (مبارزه با انحصار و حمایت از تولیدکنندگان کوچک)
۳. شفاف‌سازی زنجیره تأمین (کاهش دلالی و واسطه‌گری)
۴. کنترل انتظارات تورمی (با سیاست‌های پولی پایدار)

جمع‌بندی: آیا قیمت‌ها در ایران همیشه چسبنده خواهند ماند؟

چسبندگی قیمت یک بیماری مزمن اقتصاد ایران است که ریشه در بی‌ثباتی، انحصار و ذهنیت تورمی دارد. تا زمانی که این عوامل تغییر نکنند، کاهش قیمت‌ها به‌سادگی اتفاق نخواهد افتاد.

🔹 نظر شما چیست؟
آیا تا به حال دیده‌اید قیمت کالایی در ایران به‌راحتی کاهش یابد؟ چه راهکارهایی برای مقابله با چسبندگی قیمت پیشنهاد می‌کنید؟